Skip to main content

Web Content Display Web Content Display

Research

Web Content Display Web Content Display

PROF. DR HAB. ALICJA HELMAN

PROF. DR HAB. ALICJA HELMAN

Alicja Helman (ur. 19 maja 1935 w Radomiu, zm. 24 lutego 2021 w Torrevieja) – profesor nauk humanistycznych, muzykolożka i filmoznawczyni. Studia muzykologiczne ukończyła na Wydziale Historii Uniwersytetu Warszawskiego.

W latach 1955-1973 pracowała w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauki w Warszawie, gdzie w 1963 roku obroniła doktorat z zakresu muzyki filmowej („Rola muzyki jako środka wyrazowego sztuki filmowej”), a następnie w 1966 roku uzyskała stopień doktora habilitowanego na podstawie rozprawy „Uwarunkowania materiałowo-techniczne struktury dzieła filmowego”.

W latach 1973-1986 kierowała Zakładem Filmu i Telewizji na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach, brała udział w licznych konferencjach krajowych i zagranicznych oraz prowadziła seminaria i gościnne wykłady w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego. W tym okresie ukształtowała się śląsko-krakowska szkoła filmoznawstwa, która przez długie lata nie tylko inspirowała inne ośrodki akademickie w kraju, ale również zaznaczyła swoją obecność w przestrzeni międzynarodowej za sprawą semiotycznych publikacji Pani Profesor i jej uczniów, zebranych po latach w tomie Leopards. The Cracow-Silesian School of Film Semiotics and Poetics. W 1986 roku Profesor Helman na stałe związała się z Uniwersytetem Jagiellońskim w Krakowie, gdzie najpierw pełniła funkcję kierownika Zakładu Filmu i Telewizji w Instytucie Filologii Polskiej, później dyrektora Instytutu Sztuk Audiowizualnych na Wydziale Zarządzania i Komunikacji Społecznej (w latach 1999-2002). Tytuł profesorski otrzymała w 1989 roku za badania z zakresu teorii filmu.

W 1994 roku prof. Alicja Helman została przyjęta do Polskiej Akademii Umiejętności, zasiadała również w Prezydium Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk oraz była członkinią wielu towarzystw naukowych (m.in. Polskiego Towarzystwa Semiotycznego, Deutsche Gesellschaft für Semiotik, International Association for Semiotic Studies). W 1979 roku otrzymała Złoty Krzyż Zasługi, w 1996 roku została odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, w 2004 roku – Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. W 2018 roku otrzymała Nagrodę Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego za upowszechnianie kultury.

W czasie trwającej sześćdziesiąt lat kariery akademickiej wypromowała kilkuset magistrów i pomad pięćdziesięciu doktorów. Utytułowani filmoznawcy rozsiani po różnych polskich, i nie tylko polskich, ośrodkach uniwersyteckich to w przeważającej mierze jej wychowankowie, jak profesorowie: Andrzej Gwóźdź z Uniwersytetu Śląskiego, Mirosław Przylipiak z Uniwersytetu Gdańskiego, Ryszard Kluszczyński z Uniwersytetu Łódzkiego, Wiesław Godzic z Uniwersytetu SWPS w Warszawie, Tadeusz Lubelski z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie czy Wacław Osadnik z University of Alberta w Edmonton. Alicja Helman była recenzentką w licznych przewodach doktorskich i habilitacyjnych. Kierowała projektami badawczymi finansowanymi ze środków Komitetu Badań Naukowych, Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego i Narodowego Centrum Nauki. Pięciokrotnie została wyróżniona Nagrodą Rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego za działalność naukową (w latach 1998, 1999, 2006, 2008, 2010). Jako dydaktyk pracowała również na Wydziale Artystycznym Akademii Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi oraz w Instytucie Kultury Współczesnej na Uniwersytecie Łódzkim.

Profesor Alicja Helman przez wiele lat była związana z miesięcznikiem „Kino”, gdzie popularyzowała najnowsze nurty w zachodniej humanistyce (najpierw strukturalizm i semiotykę w latach 70., później psychoanalizę lacanowską i feminizm w latach 80). W XXI wieku chętnie pisała do dwumiesięcznika „Ekrany”, stale współpracowała z „Kwartalnikiem Filmowym”, na łamach którego opublikowała około 40 artykułów. Liczne jej teksty doczekały się tłumaczeń na języki obce – ukazywały się po angielsku, niemiecku, hiszpańsku, czesku, węgiersku i serbsko-chorwacku. Warto wspomnieć o jej działalności translatorskiej, ponieważ przetłumaczyła szereg klasycznych prac z teorii filmu, m.in.: Sztukę filmową Lwa Kuleszowa, Dramat kinowy Hugo Münsterberga oraz trzytomowe dzieło Styl i technologia filmu: historia i analiza Barry’ego Salta.

Profesor Alicja Helman opublikowała kilkadziesiąt książek z zakresu metodologii (Przedmiot i metody filmoznawstwa), problematyki adaptacji (Twórcza zdrada. Filmowe adaptacje literatury), historii kina (Urok zmierzchu. Filmy Luchina Viscontiego), teorii filmu (O dziele filmowym) oraz historii myśli filmowej (dziesięciotomowy Słownik pojęć filmowych). W ostatnich latach zajmowała się kinem chińskim – książka Odcienie czerwieni. O filmowej twórczości Zhanga Yimou została wyróżniona Nagrodą im. Bolesława Michałka. Jej ostatnia monografia, zatytułowana Miłosierdzie szatana, poświęcona adaptacjom prozy Tomasza Manna, ukaże się w 2022 roku.