Alicja Helman (ur. 19 maja 1935 w Radomiu, zm. 24 lutego 2021 w Torrevieja) – profesor nauk humanistycznych, muzykolożka i filmoznawczyni. Studia muzykologiczne ukończyła na Wydziale Historii Uniwersytetu Warszawskiego.
W latach 1955-1973 pracowała w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauki w Warszawie, gdzie w 1963 roku obroniła doktorat z zakresu muzyki filmowej („Rola muzyki jako środka wyrazowego sztuki filmowej”), a następnie w 1966 roku uzyskała stopień doktora habilitowanego na podstawie rozprawy „Uwarunkowania materiałowo-techniczne struktury dzieła filmowego”.
W latach 1973-1986 kierowała Zakładem Filmu i Telewizji na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach, brała udział w licznych konferencjach krajowych i zagranicznych oraz prowadziła seminaria i gościnne wykłady w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego. W tym okresie ukształtowała się śląsko-krakowska szkoła filmoznawstwa, która przez długie lata nie tylko inspirowała inne ośrodki akademickie w kraju, ale również zaznaczyła swoją obecność w przestrzeni międzynarodowej za sprawą semiotycznych publikacji Pani Profesor i jej uczniów, zebranych po latach w tomie Leopards. The Cracow-Silesian School of Film Semiotics and Poetics. W 1986 roku Profesor Helman na stałe związała się z Uniwersytetem Jagiellońskim w Krakowie, gdzie najpierw pełniła funkcję kierownika Zakładu Filmu i Telewizji w Instytucie Filologii Polskiej, później dyrektora Instytutu Sztuk Audiowizualnych na Wydziale Zarządzania i Komunikacji Społecznej (w latach 1999-2002). Tytuł profesorski otrzymała w 1989 roku za badania z zakresu teorii filmu.
W 1994 roku prof. Alicja Helman została przyjęta do Polskiej Akademii Umiejętności, zasiadała również w Prezydium Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk oraz była członkinią wielu towarzystw naukowych (m.in. Polskiego Towarzystwa Semiotycznego, Deutsche Gesellschaft für Semiotik, International Association for Semiotic Studies). W 1979 roku otrzymała Złoty Krzyż Zasługi, w 1996 roku została odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, w 2004 roku – Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. W 2018 roku otrzymała Nagrodę Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego za upowszechnianie kultury.
W czasie trwającej sześćdziesiąt lat kariery akademickiej wypromowała kilkuset magistrów i pomad pięćdziesięciu doktorów. Utytułowani filmoznawcy rozsiani po różnych polskich, i nie tylko polskich, ośrodkach uniwersyteckich to w przeważającej mierze jej wychowankowie, jak profesorowie: Andrzej Gwóźdź z Uniwersytetu Śląskiego, Mirosław Przylipiak z Uniwersytetu Gdańskiego, Ryszard Kluszczyński z Uniwersytetu Łódzkiego, Wiesław Godzic z Uniwersytetu SWPS w Warszawie, Tadeusz Lubelski z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie czy Wacław Osadnik z University of Alberta w Edmonton. Alicja Helman była recenzentką w licznych przewodach doktorskich i habilitacyjnych. Kierowała projektami badawczymi finansowanymi ze środków Komitetu Badań Naukowych, Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego i Narodowego Centrum Nauki. Pięciokrotnie została wyróżniona Nagrodą Rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego za działalność naukową (w latach 1998, 1999, 2006, 2008, 2010). Jako dydaktyk pracowała również na Wydziale Artystycznym Akademii Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi oraz w Instytucie Kultury Współczesnej na Uniwersytecie Łódzkim.
Profesor Alicja Helman przez wiele lat była związana z miesięcznikiem „Kino”, gdzie popularyzowała najnowsze nurty w zachodniej humanistyce (najpierw strukturalizm i semiotykę w latach 70., później psychoanalizę lacanowską i feminizm w latach 80). W XXI wieku chętnie pisała do dwumiesięcznika „Ekrany”, stale współpracowała z „Kwartalnikiem Filmowym”, na łamach którego opublikowała około 40 artykułów. Liczne jej teksty doczekały się tłumaczeń na języki obce – ukazywały się po angielsku, niemiecku, hiszpańsku, czesku, węgiersku i serbsko-chorwacku. Warto wspomnieć o jej działalności translatorskiej, ponieważ przetłumaczyła szereg klasycznych prac z teorii filmu, m.in.: Sztukę filmową Lwa Kuleszowa, Dramat kinowy Hugo Münsterberga oraz trzytomowe dzieło Styl i technologia filmu: historia i analiza Barry’ego Salta.
Profesor Alicja Helman opublikowała kilkadziesiąt książek z zakresu metodologii (Przedmiot i metody filmoznawstwa), problematyki adaptacji (Twórcza zdrada. Filmowe adaptacje literatury), historii kina (Urok zmierzchu. Filmy Luchina Viscontiego), teorii filmu (O dziele filmowym) oraz historii myśli filmowej (dziesięciotomowy Słownik pojęć filmowych). W ostatnich latach zajmowała się kinem chińskim – książka Odcienie czerwieni. O filmowej twórczości Zhanga Yimou została wyróżniona Nagrodą im. Bolesława Michałka. Jej ostatnia monografia, zatytułowana Miłosierdzie szatana, poświęcona adaptacjom prozy Tomasza Manna, ukaże się w 2022 roku.